Bu Yazıda Neler Var?
Dünyanın iç yapısı; merkezi çekirdek, manto ve yer kabuğundan oluşan tabakalı bir yapıya sahiptir. Dünya, içindeki dinamik güçler nedeniyle sürekli olarak değişir.
Dünya yüzeyindeki kayaların tersine, merkezin derinliklerindeki kayalar muazzam bir basınç ve ısı ile öyle bir sıkıştırılır ki; katı olmalarına rağmen buzuldaki buz gibi yavaşça akabilirler.
Gezegen tarihinin başında, çoğunlukla metalik demir ve nikelden oluşan yoğun materyal sıkışarak erimiş bir çekirdek oluşturdu.
Yarıçapı 2.900 km’den daha büyük olan bu çekirdek Dünya’nın en yoğun kısmıdır.
Erimiş dış çekirdeğin üstünde manto yer alır. Manto, yoğun silikat kayalardan (silikon ve oksijen içerir) oluşmuştur. Okyanus kabuğu ve kıtalar, su yüzeyindeki petrol tabakası gibi bu katmanlar üzerinde yüzer.
Çekirdeğin İç Kısmı
Dünya çekirdeğindeki koşulların zihinde tasarlanabilmesi çok zordur. Basınç çok yüksektir ve ısı 3.000 santigrat derecenin üzerindedir.
Yer bilimciler iç ve dış çekirdek arasındaki sınırın sıcaklığını ölçebilmektedir. Dünya’nın çekirdeği belirli katkılarla birlikte bulunan demirden oluşur.
Bilim adamları çekirdekteki basıncı canlandırmış ve sıcaklığın 4.000 santigrat derece civarında olduğunu tespit etmiştir.
Dış çekirdekteki erimiş demir ağır ağır hareket eder. İçindeki elektrik akımları Dünya’nın manyetik alanını oluşturur. Bu alan uzayın içlerine kadar uzanır ve gezegen yüzeyi çevresinde Güneş’ten gelen elektrik yüklü parçacıkların yönünü değiştiren ve bizi zararlı ışınımdan koruyan manyetik bir kuşak oluşturur.
Çekirdekte oluşturulan bu manyetik alan farklılıklar gösterir, ancak; bu farklılıkların çoğu manto tarafından azaltılır. Buna rağmen; her 100.000 yılda bir (ya da daha fazla bir sürede) bu farklılıklar o kadar artar ki; gezegenin manyetik alanı tamamen tersine döner.
Demir Dünya’nın en büyük tek bileşenidir. Bu metal Dünyanın erimiş çekirdeğinde yoğunlaşmıştır. Magnezyum silikat (magnezyum,silikon ve oksijen içerir) olarak bilinen bileşikler mantonun esas kısmını oluşturur. Bu elementlerin çoğu milyonlarca yıl önce uzayda oluşmuştur.
Gezegenin İçine Bakmak
Gezegenimizin oluşumuyla ortaya çıkan ısı soğumaya devam etmektedir ve bu ısı; iç çekirdeğin donması ve radyoaktif elementlerin bozulmasıyla iç kısımlardan tahliye edilir. Bu ısı kaçmak zorundadır ama kaya iyi bir yalıtkandır.
Isının dışarı çıkabilmesi için iç çekirdeği çevreleyen kaya mantosu hareket etmelidir. Sıcak kaya mantosu yükselirken ısı yukarı taşınır. Hareket, kayanın kırılgan olduğu yüzeyde depremlere yol açar.
Depremleri araştıran sismolog ve bilim adamları deprem gözleme istasyonları ağı işletir.
Farklı istasyonlarda deprem (sismik) dalgalarının gelişinin zamanlanmasıyla, güçlü bilgisayarlar Dünya’nin iç kısmının resmini oluşturulabilir (vücudumuzun iç kısımlarını gösteren tıbbi tarayıcılar gibi).
İçerdeki Faaliyet
Sıcak manto materyali yüzeye doğru yükselir ve genellikle; volkanik aktiviteler ile doruğa ulaşır.
Sismik dalgalar bu sıcak ve yumuşak materyal içinden daha ağır ilerler. Ancak; kıtaların altında soğuk okyanus kabuğunun kaybolduğu mantoda çöken soğuk ve katı kaya için bunun tersi gerçekleşir.
Sismik verileri analiz eden yer bilimciler mantonun 670 km altında bir bariyer buldu. Çöken kayanın orada toplanmış gibi gözükmesi üzerine bazı yer bilimciler, bütün mantonun tek bir sirkülasyonla birbirine karışmadığını, aksine iki tabakalı kaya sirkülasyonu olduğunu ileri sürdüler.
En son sismik veri analizleri mantonun tabanında, onlarca kilometre kalınlığında olan ince bir tabakanın daha bulunduğunu göstermektedir.
Bu tabaka kesiklidir, ancak; mantonun alt tarafında bulunan dev kıta serilerine benzemektedir.
Bu plakalar mantodaki silikat kayaları ile çekirdekte bulunan demir yönünden zengin materyalin karışımından oluşmuş olmalıdır. Ancak; bu bölgede antik okyanusların bulunduğuna yönelik farklı bir açıklama da mevcuttur.
Soğuk okyanus kabuğu, üst mantonun tabanına doğru çökdükten sonra son derece yoğun kaya tabakası içinde sıkışır. Bu tabaka daha sonra kırılmış ve 670 km içeriye çökmüştür. Bu tabaka, manto tabanındaki genişlemesini sürdürmektedir.
Çekirdek yoğun kaya tabakasını yavaş yavaş ısıttıkça tabaka yeniden yükselecek ve yeni okyanus kabuğu oluşturacaktır.
Kuzey ışığı, Kuzey Kutup dairesi üstündeki gece gökyüzünü kaplar. Güneşten gelen yüklü parçacıklar, Dünyanın manyetik alanının kutuplara yöneldiği yerde atmosferdeki atomlara çarparak muhteşem bir görüntü oluşturur. Kuzey ışığı Güney kutbunu çevreleyen bölgelerde oluşur.
İpuçlarını Çözmek
Ay’ın gelgitlerdeki çekim gücünün yanı sıra toprağın son buz çağı süresince. buz tarafından sıkıştırılması dönen gezegenimizi giderek yavaşlatmıştır. Bunun sonucunda günlerin ve gecelerin uzunluğu ufak oranlarda da olsa yükselmiştir.
Ancak; saniyenin milyarda biri kadar olan başka minik değişimler de olmaktadır. Bunlar sıra dağlar üzerindeki atmosferik basıncın bir sonucu olabilir.
Daha önemlisi; Dünya’nın dış çekirdeğindeki sirkülasyon, manto tabanından dağ sırtlarını ve vadileri yukarıya iterken dağları aşağıya doğru çekmektedir.
Gün uzunluğundaki değişimler çekirdeğin sirkülasyonunun bir ölçümüdür ve Dünya’nın iç yapısı ‘ndaki jeolojik sürece ilişkin başka bir ipuçu sağlar.
Kaynak:Milliyet
