Bu Yazıda Neler Var?
“Plastik” kelimesi, Yunanca plastikos kelimesinden gelir, yani şekillendirilebilir veya kalıplanabilir anlamındadır.
Karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O), azot (N) ve diğer organik ya da inorganik elementlerin oluşturduğu monomer adı verilen; basit yapıdaki moleküllü gruplardaki bağın koparılarak polimer adı verilen uzun ve zincirli bir yapıya dönüştürülmesi ile elde edilen malzemelere verilen isimdir.
Plastikler, kolaylıkla esnetilebilen ya da şekil verilebilen maddelerdir. Plastikler, doğal gaz, petrol, kömür, mineraller ve bitkiler gibi doğada bulunan malzemelerden elde edilir.
İlk plastikler doğadaki maddelerden yapıldı. Kauçuk ağacından elde edilen kauçuğun aslında plastik olduğunu biliyor muydunuz?
Fakat tanımdan anlaşılacağı üzere plastikler doğada tam hazır bulunmaz, doğadaki elementlere insan tarafından müdahale edilmesi ile elde edilir. Elde edilmesi belli bir sıcaklık ve basınç altında, katalizör kullanılarak monomerlerin reaksiyona sokulması ile olur.
Plastik ilk üretildiğinde toz, reçine veya granül hâlde olabilir. Genelde plastikler petrol rafinerilerinde kullanılan ham petrolün işlenmesi sonucu arta kalan malzemelerden elde edilir. Yapılan araştırmalara göre yeryüzündeki petrolün sadece %4’lük bir kısmı plastik üretimi için kullanılmaktadır.
Çoğu plastik doğal gaz, petrol ve kömürde kolayca bulunabilen hidrokarbonlardan yapılabilir.
Plastikler, bir polimer türüdür. Selüloit gibi ilk plastikler, doğal yollarla var olan polimerlerden yapılmıştır.
Tamamı plastik ilk sentetik plastik, 1907‘de ABD’li kimyacı Leo Baekeland tarafından icat edilen Bakelite’tir. O zamandan beri yüzlerce farklı plastik üretilmiştir.
Plastikler genel olarak hafiftir ve önemli derecede dayanıklılık gösterir. Plastikler, görünüş olarak sınırsız şekil veya köpükler halinde kalıplanabilir, ekstrüde edilebilir, dökülebilir ve üflenebilir. Birçok kaplama türü, sızdırmazlık maddesi ve yapıştırıcı da aslında plastiktir.
Plastiklerin özellikleri, kullanım alanlarını belirler. Katı ya da esnek olabilirler, renklendirilebilir, şekil alabilirler. Plastikler, iyi elektrik izolatörleridir ve çoğu kimyasal saldırılara dirençlidir.
| Plastik Çeşitleri
Plastiklerin hepsi ısıtıldığında aynı etkiyi vermez. Termoplastik adı verilen diğer plastikler ısıtıldığında yumuşar. Polietilen bir termoplastiktir.
Termoset adı verilen diğer plastikler ısıtıldığında yumuşar. Üretim sırasında bir şekil aldıklarında bir daha şekilleri değiştirilemez. Elektrik prizleri termosetlerden yapılmıştır. Bu yüzden içlerindeki teller çok ısınsa bile erimez.
Şişeler ve diğer içi boş objeler, üfleme kalıp plastikten yapılır. Isıtılan plastik kalıbın içine hava üflenerek, dış yüzeye doğru zorlanır.
Ekstrüzyon kalıp, plastik kağıt yapımında kullanılır. Plastik parçacıkları ısıyla karıştırılıp yumuşatılır. Daha sonra mekanik vidayla açıklıktan dışarı zorlanır.
| Yaygın Olarak Kullanılan Plastik Türleri
Plastikler genellikle kimyasal formüllerinin kısaltmalarıyla anılır:
Polietilen tereftalat : PET veya PETE (Geniş bir kullanım alanı vardır)
Polivinil klorür: PVC (Boru, profil vb. imalatında kullanılır.)
Polipropilen: PP (Yaygın kullanılan plastiklerdendir. Otomobil yan sanayinde, bahçe mobilyalarında vb. yerlerde kullanılır.)
Polistiren: PS (Paketleme, elektronik ve beyaz eşyaların plastik kısımları vb. kullanım alanları vardır.)
Polyamid PA : (Fiber, diş fırçası kılları, misina vb. kullanım alanları vardır.)
Polietilen tereftalat :PET veya PETE (PET, polyester ailesindeki en yaygın polimerdir. Pet şişe ismi bu malzemeden gelmektedir. Yüksek mukavemet özelliğinden dolayı sentetik kumaşlarda da yaygın olarak kullanılmaktadır.)
Polikarbonat :PC (CD, gözlük vb. imalatında kullanılır. Alevi iletmeme ve kendini söndürme özelliğine sahiptir.)
Akrilonitril bütadien stiren : ABS (Elektronik aletlerin plastik aksamında yaygın olarak kullanılır.)
Poliviniliden klorür :PVDC (Yiyecek paketlemede kullanılır.)
Düşük yoğunluklu polietilen: LDPE
Yüksek yoğunluklu polietilen: HDPE
| Plastiklerin Özellikleri
# Plastikler genellikle katıdır . Amorf katılar, kristalli katılar veya yarı kristalli katılar (kristalitler) olabilirler.
# Plastikler genellikle ısı ve elektrik iletkenliğinde zayıftırlar. Çoğu, yüksek dielektrik dayanımına sahip yalıtkanlardır.
# Camsı polimerler sert olma eğilimindedir (örneğin polistiren). Bununla birlikte, bu polimerlerin ince tabakaları film olarak kullanılabilir (örneğin polietilen).
# Neredeyse tüm plastikler gerildiklerinde uzama gösterir ve gerilme giderildikten sonra eski haline dömez. Buna “sürünme” denir.
# Plastikler, yavaş bir bozulma hızıyla dayanıklı olma eğilimindedir.
| Çevresel Konular
Plastiklerin kimyasal direnci, birçok kullanım alanı için iyi bir özelliktir. Bu direnç, çöp alanlarında bir sorun yaratır. Tahta, kâğıt ve doğal liflerin çürümesine yol açan bakteri, çoğu plastiği kıramaz. Sonuç olarak, plastik maddeler arazilerde dönüştürülemeden kalır.
Bilim adamları bakterilere ayrışabilen plastikler geliştirmekte. Bunların bazıları bitki maddelerine dayanır. Buna karşın, mümkün olduğu kadar fazla plastiği yeniden dönüştürmek plastiklerin arazilerde birikmesini engellemenin en pratik yoludur.
Üretilen plastiğin yaklaşık üçte biri ambalaj yapımında kullanılmaktadır. Diğer bir üçte biri, dış cephe kaplaması ve boru için kullanılır.
